De afgelopen weken staan het Coronavirus en Italië centraal in het nieuws. Hierbij gaat het onder andere over de houdbaarheid van de schuld van Italië. Nederland neemt hier een harde houding in aan. In het artikel “Italiaans begrotingsbeleid is struisvogelpolitiek” van de ESB (John Lorié en Theo Smid, 2020) wordt een aantal scenario’s geanalyseerd.
Naast dat het Coronavirus de gezondheid aantast, tast het ook de economie aan. Het Coronavirus zorgt onder andere voor een lagere economische groei, lagere belastinginkomsten en meer uitgaven. Voor een land als Nederland is dat op te vangen, aangezien er een flink spaarpotje is. Het is voor Italië daarentegen een groot probleem. De overheidsschuld is op dit moment gelijk aan 136,2 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dit is de op een na hoogste schuld in de eurozone.
Italië is al een tijd bezig om haar schuld te verminderen. Zij is er al in geslaagd om hun overheidstekort van 5,1 procent van het bbp in 2009 te laten dalen tot 2,2 procent in 2019. Italië voldoet nu aan de tekortdoelstelling van drie procent van het Stabiliteits- en Groeipact. Echter, de hoge overheidsschuld voldoet nog niet aan de voorwaarden. Het Stabiliteits- en Groeipact streeft namelijk naar een overheidsschuld van maximaal zestig procent van het bbp. De hoge schuld zorgt ervoor dat de overheidsfinanciën onhoudbaar kunnen worden door onverwachte wendingen. De vrees hiervoor is door het coronavirus toegenomen.
Het is dus van belang dat de overheidsschuld af zal nemen. Italië was de afgelopen jaren al bezig om het btw-tarief in stappen te verhogen. In de begroting van 2020 zou echter het btw-tarief niet verder verhoogd worden. De btw-verhoging zou hebben geleid tot een stijging van 1,3 procent van het begrotingssaldo. Zij zou dit verlies compenseren door middel van het opschroeven van boetes tegen belastingfraude en belastingontwijking. Italië is echter optimistisch in zijn begroting in vergelijking tot de raming van de Europese Commissie (EC). De EC verwacht dat de opbrengsten door het tegengaan van belastingfraude en belastingontwijking een derde minder zijn. Italië wil daarnaast meer geld lenen zodat zij de economie kunnen stimuleren, wat zou moeten leiden tot een hoger bruto binnenlands product. Dit zou zorgen voor meer belastinginkomsten, waardoor de schuldquote af zal nemen. De EC verwacht echter een lagere groei van het bbp dan Italië.
Een ander gevolg is dat Italië haar schuld gunstig zou kunnen herfinancieren, als het beter gaat met haar economie. Op deze manier neemt de risicomarge in de rente af en kan Italië haar staatsschuld tegen een relatief gunstige rente herfinancieren. Dit gunstige effect kan echter omslaan op het moment dat de economie vanwege een of meerdere factoren niet gestimuleerd wordt. De rente neemt dan toe, aangezien het risicomarge in de rente toe zal nemen. Het gevolg is dat de staat zijn schuld niet gunstig kan herfinancieren en de schuld toeneemt.
Om hier een beter beeld van te krijgen kijken de auteurs naar drie scenario’s. Ze gaan in het basisjaar 2019 uit van een primair saldo van 1,3 procent. Het eerste scenario is gebaseerd op de raming van het saldo van Italië zelf. Zij gaat uit van een primair saldo van 1,1 procent eind 2020. Het tweede scenario is gebaseerd op de raming van het primair saldo van de Europese Commissie. Zij schat een primair saldo van 0,9 procent eind 2020. Tot slot wordt nog een derde scenario toegepast, waar uit wordt gegaan van een primair saldo van 0,3 procent. Gezien de instabiliteit van Italië is het van belang om ook dit scenario mee te nemen. Daarnaast kunnen onvoorspelbare situaties zorgen voor geen of minder stimulatie van de economie en dus een hogere schuld. Denk bijvoorbeeld aan het Coronavirus. In alle situaties wordt ervan uitgegaan dat het primaire saldo vanaf eind 2020 stabiel blijft. Dit is echter wat optimistisch, gezien vergrijzing en andere factoren.
In de figuren is te zien dat in het eerste en tweede scenario de staatsschuld zal dalen, maar in het derde scenario zal de staatsschuld stijgen. Verder is er te zien dat Italië een erg optimistische raming heeft vergeleken met de andere scenario’s. Van welke raming we ook uitgaan, de gestreefde zestig procent van het Stabiliteits- en Groeipact wordt bij lange na niet gehaald.
Momenteel is de prioriteit van Italië om het Coronavirus te beheersen. Als het normale leven weer op te pakken is, zal de enorme staatsschuld echter weer opduiken. Daarnaast zal het land er waarschijnlijk financieel slechter voor staan. Het derde scenario zal daardoor realistischer zijn. Op dit moment is het nog niet duidelijk hoeveel impact het coronavirus gaat hebben op de overheidsschuld van Italië. De conclusie is echter wel dat noch stimuleren noch bezuinigingen deze enorm hoge schuld kunnen oplossen. Er zijn andere maatregelen nodig.
Dit artikel is geschreven door Esther Valkonet
