In oktober 2018 gaf Sanne Blauw, econometrist en journalist, een boek uit met de titel Het bestverkochte boek ooit. De reden voor deze titel was dat Sanne in dit boek wilde laten zien dat je cijfers niet zomaar voor lief moet nemen. Cijfer horen niet op een voetstuk, ook niet bij het afval, maar gewoon waar ze horen, naast de woorden. We zouden cijfers net als woorden namelijk niet zomaar blind moeten vertrouwen. Hoewel cijfers objectief lijken zijn zij dit niet.
Iedereen heeft in het dagelijks leven te maken met cijfers. De cijfers op de weegschaal zeggen of we slank genoeg zijn, de temperaturen in het weerbericht geven aan of het lekker weer wordt en tentamencijfers zeggen of we het goed gedaan hebben. Het komt erop neer dat cijfer niet te ontwijken zijn. Met haar boek wilde Sanne mensen helpen bij het herkennen van cijfers die niet deugen. Om kritisch naar cijfers te leren kijken heeft Sanne zes vragen bedacht waar je over na moet denken zodra je een cijfer ziet:
Wie brengt het cijfer?
Stel Mars heeft een onderzoek gefinancierd dat aantoont dat chocola gezond is, dan zouden er een aantal alarmbellen moeten gaan rinkeren. Hetzelfde doet bijvoorbeeld de tabaksindustrie: zij investeren geld in onderzoeken die laten zien dat er geen relatie is tussen roken en het krijgen van longkanker. Ga daarom altijd na wie met deze cijfers komen.
Hoe voel je je bij het cijfer?
Klinkt het in jouw oren als een logisch cijfer of niet? Accepteer het cijfer niet zomaar of wuif het ook niet zomaar weg. Probeer altijd verder te kijken je gevoel. Iemand die erg van chocola houdt zou bijvoorbeeld erg blij zijn met het nieuws dat chocola gezond is, en daarom het onderzoek eerder als waar beschouwen. Diegene wil er graag in geloven.
Hoe is er gestandaardiseerd?
Gaat het over een bedacht concept, zoals intelligentie? Let dan goed op wie of wat er wel en niet meegenomen zijn in het onderzoek. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het gemiddelde IQ: zijn analfabeten hierbij meegenomen? Dit kan namelijk nogal een verschil maken in de uitkomst.
Hoe zijn de cijfers verzameld?
Je kunt hierbij bijvoorbeeld denk aan een onderzoek waarbij enquêtes ingevuld moesten woorden. Hoe zijn de vragen hiervan opgesteld? Sturen ze je een bepaalde richting op? Wie hebben de enquête ingevuld? Hoeveel mensen hebben de enquête ingevuld?
Hoe zijn de cijfers geanalyseerd?
Is er sprake van een oorzakelijk verband? Zo ja, denk dan goed na. Correlatie betekent namelijk niet altijd causaliteit. Denk hierbij bijvoorbeeld aan dat ooievaars baby’s zouden brengen. Het idee hierachter is dat grote huizen meestal een groter dak hebben en hoe groter het dak hoe meer ooievaars erop kunnen zitten. Er zit geen verband tussen het aantal ooievaars en geboren baby’s, maar wel tussen het aantal ooievaars en de grootte van het dak en tussen de grootte van het huis en het aantal geboren baby’s.
Hoe zijn de cijfers gepresenteerd?
Als er bijvoorbeeld een gemiddelde gepresenteerd wordt, kijk dan goed naar de uitschieters. Bij hoge uitschieters zegt het gemiddelde namelijk niet veel over alledaagse situatie. Kijk bij ranglijsten of de plekken daadwerkelijk wel echt uit elkaar liggen, of dat het om een klein verschil gaat.
Natuurlijk is het lastig om achter sommige vragen het antwoord op deze vragen te vinden en halen deze vragen niet alle flauwekulcijfers eruit. Deze vragen zouden in ieder geval een hoop onzincijfers eruit moeten halen!
Dit artikel is geschreven door Esther Valkonet
